تفاوت پتروشیمی و پالایشگاه

تقریبا بخش عمده ای از تجهیزات و کالاهای گوناگونی که در طول روز با آن ها سر و کار داریم به وسیله نفت ساخته می شوند. نفت از جمله مواد پرکاربرد در صنایع مختلف شناخته می شود که به واسطه کاربردهای متنوع و ویژگی های منحصر به فردی که دارد، شهرت زیادی را به دست آورده است. لازم به ذکر است که نفت تحت فرآیندهایی خاص قرار خواهد گرفت تا امکان استفاده از آن فراهم شود. یکی از چالش های اصلی بسیاری از افراد، این موضوع بوده که نفت چه نقشی در پالایشگاه ها و پتروشیمی ها دارد؟ هر دو مجموعه از جمله مراکز بسیار مهم در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران محسوب می شوند. به همین دلیل آشنایی با فرق پتروشیمی و پالایشگاه می تواند اطلاعات شما را در رابطه با جزئیات فعالیت این مراکز آشنا کند.

فرق پتروشیمی و پالایشگاه مربوط به مبانی مختلفی می شود که نیاز به آشنایی با تمام آن ها خواهید داشت. قبل از این که به بررسی فرق پتروشیمی با پالایشگاه بپردازیم، باید بدانید که هر دو مرکز در چه حوزه ای فعالیت دارند و ماهیت آن ها چیست. در چنین شرایطی میزان اطلاعات اولیه شما در رابطه با تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی بیشتر خواهد شد.

صنایع پتروشیمی از جمله بخش‌های حیاتی اقتصاد هر کشوری به شمار می‌روند که با فرآوری هیدروکربن‌های نفت خام و گاز طبیعی، محصولات جدید و ارزشمندی را تولید می‌کنند. در واقع، پتروشیمی به صنایعی گفته می‌شود که از طریق پالایش نفت و گاز، مواد اولیه برای تولید محصولات متنوعی را فراهم می‌آورند. این مواد اولیه معمولاً در صنایع گوناگون دیگر به کار گرفته می‌شوند. اساس کار پتروشیمی با پالایشگاه‌ها کاملاً متفاوت است.

پتروشیمی‌ها واحدهای صنعتی هستند که مواد اولیه نفتی و گازی را در راستای تولید مواد شیمیایی و پلیمری مورد استفاده قرار می‌دهند. مهم‌ترین مواد اولیه نفتی و گازی مورد استفاده در این صنعت عبارتند از:

• نفتا
• گاز مایع
• اِتان
• پروپان
• بوتان
• متان (گاز طبیعی)
• محصولات جانبی پالایشگاه
• محصولات مستقیم میدان‌های گازی

لازم به ذکر است که پتروشیمی‌ها علاوه بر مواد اولیه به دست آمده از تصفیه و واکنش‌های مواد نفتی، از مواد اولیه دیگری نیز بهره می‌برند. زغال سنگ، گاز طبیعی، خرما، نیشکر، ذرت و… از دیگر مواد اولیه به کار گرفته شده در این صنعت بزرگ محسوب می‌شوند.

نقش پتروشیمی در تولید مواد اولیه صنایع پایین‌دستی بسیار چشمگیر است. استفاده گسترده از مواد پتروشیمی در تولید پلاستیک، کودهای شیمیایی، حلال‌ها، الکل‌ها، اسیدها، مواد اولیه دارویی، مواد شوینده و… به خوبی گویای این مسئله است. در یک نگاه کلی، می‌توان محصولات اصلی صنعت پتروشیمی را به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

• محصولات بنیادی: این ترکیبات پایه و اساس ساخت بسیاری از محصولات در پتروشیمی محسوب شده و شامل اتیلن، پروپیلن و بنزین هستند. الفین‌ها و ترکیبات معطر به عنوان دو بخش مهم در تمامی کارخانجات پتروشیمی ایران شناخته می‌شوند.
• مواد میانی: از محصولات بنیادی تولید شده، به عنوان ماده اولیه صنایع مختلف استفاده شده و شامل ملانین، پی وی سی و… هستند.
• محصولات نهایی: از مواد میانی تهیه شده و در ساخت محصولات گوناگون نظیر پلاستیک، لاستیک، کود و… استفاده می‌شوند.

به این ترتیب، صنعت پتروشیمی با فرآوری منابع پایه، زنجیره‌ای از تولیدات را شکل می‌دهد که به بخش‌های وسیعی از زندگی روزمره و صنایع دیگر خدمت‌رسانی می‌کند.

پالایشگاه‌ها از جمله زیرساخت‌های حیاتی هر کشوری هستند که نقش محوری در تأمین انرژی و سوخت ایفا می‌کنند. این واحدهای صنعتی، محل اصلی برای ساخت فرآورده‌های نفتی هستند و طی مجموعه‌ای از فرآیندهای عملیاتی، نفت خام را به محصولات قابل استفاده تبدیل می‌کنند. بخش عمده‌ای از تمرکز پالایشگاه‌ها بر تولید سوخت است که نمونه‌های آن شامل بنزین، نفت سفید، سوخت جت و گازوئیل می‌شود. به دلیل اهمیت بالای این صنعت، پالایشگاه‌ها معمولاً به تجهیزات مدرن و پیشرفته مجهز هستند.

مواد اولیه اصلی به کار گرفته شده در پالایشگاه‌ها، نفت خام است. این ترکیب آلی با رنگ قهوه‌ای مایل به سیاه و غلظت بالا، به صورت خام قابل استفاده نبوده و باید جداسازی و تصفیه شود. فرآیند جداسازی و تصفیه نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی قابل مصرف، در پالایشگاه‌ها صورت می‌پذیرد. لازم به ذکر است که نفت خام بر اساس وزن مخصوص و میزان گوگرد موجود در ساختار آن به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. برخی از مهم‌ترین انواع نفت خام عبارتند از:

• نفت خام برنت
• نفت خام مارس
• نفت خام میناس
• نفت خام موریان
• نفت خام تاپیس

پالایشگاه یک بخش صنعتی مرتبط با نفت و گاز است که متشکل از واحدهای مختلفی همچون واحد تقطیر، کاتالیستی، تصفیه و… است. مهم‌ترین فرآیندهای انجام شده در پالایشگاه‌های نفت و گاز عبارتند از:

• تقطیر اتمسفریک (برج تقطیر): این فرآیند بر اساس اختلاف نقطه جوش، اجزای تشکیل‌دهنده نفت خام را تفکیک می‌کند.
• تقطیر در خلاء: در این روش، نفت خام در فشار پایین‌تر از فشار اتمسفریک جوشانده و جداسازی می‌شود.
• کراکینگ (شکست مولکولی): طی این فرآیند، مولکول‌های هیدروکربنی بزرگ و سنگین شکسته شده و به مولکول‌های کوچک‌تر و سبک‌تر تبدیل می‌شوند.
• ریفرمینگ: نفت خام با عدد اکتان پایین که از تقطیر به دست آمده است، به ریفرمیت‌های مایع با عدد اکتان بالا تبدیل می‌شود که از آن برای افزایش کیفیت بنزین و همچنین تولید آروماتیک‌های ارزشمند استفاده می‌شود.
• هیدروتریتینگ: هدف از این فرآیند، کاهش میزان گوگرد، نیتروژن و ترکیبات آروماتیک موجود در نفت خام به منظور تولید محصولی خالص جهت استفاده در فرآیندهای بعدی است.

محصولات به دست آمده در پالایشگاه‌ها معمولاً به منظور تولید برق، ساخت مواد شیمیایی و به‌ویژه تولید انواع سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهم‌ترین فرآورده‌های نفتی تولید شده در پالایشگاه‌ها عبارتند از:

• بنزین
• گازوئیل
• مازوت
• نفت سفید
• نفت کوره
• LPG (گاز مایع)
• قیر
• حلال‌ها
• سوخت جت

این محصولات به طور گسترده در حمل و نقل، نیروگاه‌ها، صنایع گرمایشی، ساخت و ساز و سایر بخش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و نقش حیاتی در زندگی روزمره و اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند. تصور دنیا بدون بنزین، گازوئیل و نفت سفید، به خوبی اهمیت پالایشگاه‌ها را نشان می‌دهد.

بسیاری از افراد به دنبال درک تفاوت‌های کلیدی بین پتروشیمی و پالایشگاه هستند، زیرا هرچند فعالیت‌های این دو مرکز مرتبط به نظر می‌رسند، اما تفاوت‌های عمده‌ای در اهداف، مواد اولیه و محصولات نهایی آن‌ها وجود دارد که شناختشان ضروری است. درک این تمایزات، به شما کمک می‌کند تا جزئیات بیشتری را در رابطه با هر دو مجموعه به دست آورید.

اولین و مهم‌ترین تفاوت میان پتروشیمی و پالایشگاه، هدف اصلی فعالیت هر یک از آن‌ها است.

• پالایشگاه‌ها عمدتاً با هدف تولید انواع سوخت و انرژی فعالیت می‌کنند. محصولات اصلی آن‌ها شامل موادی مانند بنزین، گازوئیل، نفت سفید، مازوت، سوخت جت و LPG (گاز مایع) می‌شود که مستقیماً قابل مصرف هستند و نقش حیاتی در تأمین انرژی و حمل و نقل ایفا می‌کنند.
• در مقابل، پتروشیمی‌ها هدف اصلی‌شان تولید مواد شیمیایی و پلیمری است. این مراکز با صنایع پایین‌دستی مانند پلاستیک، داروسازی، کشاورزی، مواد شوینده و الکل‌ها همکاری بیشتری دارند و مواد اولیه مورد نیاز آن‌ها را تأمین می‌کنند.

مواد اولیه به کار رفته، یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی و بارز میان این دو صنعت است:

• پالایشگاه‌ها عمدتاً از نفت خام به عنوان ماده اولیه برای ساخت فرآورده‌های نفتی استفاده می‌کنند. نفت خام، ترکیبی آلی و غلیظ است که قبل از مصرف نیاز به جداسازی و تصفیه دارد.
• پتروشیمی‌ها از فرآورده‌های سبک‌تر نفتی و گازی نظیر نفتا، اتان، متان، گاز مایع (LPG) و همچنین گاز طبیعی تصفیه شده به عنوان مواد اولیه خود بهره می‌برند. علاوه بر این، پتروشیمی‌ها می‌توانند از منابع دیگری مانند زغال سنگ، نیشکر، ذرت و خرما نیز به عنوان خوراک استفاده کنند.

محصولات نهایی تولید شده توسط پتروشیمی و پالایشگاه نیز تفاوت‌های بزرگی با یکدیگر دارند:

• پالایشگاه‌ها مسئول تولید روان‌کننده‌ها و انواع سوخت‌های رایج مانند بنزین، گازوئیل، نفت سفید، نفت کوره و قیر هستند. این فرآورده‌ها اغلب به صورت مستقیم برای مصرف نهایی آماده می‌شوند.
• پتروشیمی‌ها موظف به تولید مواد شیمیایی و پلیمری هستند که به عنوان مواد اولیه صنایع پایین‌دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مواد شامل انواع پلاستیک، کودهای شیمیایی، حلال‌ها، مواد اولیه دارویی و… می‌شوند و معمولاً برای تبدیل شدن به محصول نهایی نیازمند فرآوری بیشتری هستند.

• پیچیدگی فرآیندها: فرآیندهای انجام شده در پالایشگاه‌ها شامل عملیات‌های فیزیکی (مانند تقطیر) و شیمیایی (مانند کراکینگ) می‌شوند. در مقابل، فرآیندهای اصلی در پتروشیمی‌ها عمدتاً از نوع شیمیایی و سنتزی بوده و از کاتالیست‌های پیچیده‌تری استفاده می‌کنند.
• ارزش افزوده: پتروشیمی‌ها معمولاً از ارزش افزوده بالاتری نسبت به پالایشگاه‌ها برخوردار هستند. این امر به این دلیل است که محصولات پتروشیمی به عنوان مواد اولیه در طیف وسیعی از صنایع کوچک و بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند و منجر به تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌شوند.

با وجود تفاوت‌های ذکر شده، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. در حقیقت، پالایشگاه‌ها تأمین‌کننده بخشی از مواد اولیه مورد نیاز پتروشیمی‌ها نظیر نفتا یا گاز مایع هستند. به منظور هم‌افزایی و بهینه‌سازی خوراک و محصولات، گاهی مجتمع‌های پالایشگاهی-پتروشیمیایی نیز ساخته می‌شوند که این دو صنعت را در یک مجموعه واحد ادغام می‌کنند.

به صورت کلی هیچوقت نمی توان متوجه شد که پتروشیمی بهتر است یا پالایشگاه چرا که در هر دو مرکز فعالیت های بسیار مهمی صورت می گیرد. طبق بررسی های انجام شده در این حوزه، می توان عنوان کرد که پتروشیمی جزو زیرمجموعه های یک مرکز پالایشگاه محسوب می شود. اگرچه تفاوت های مختلفی میان این دو مرکز وجود دارد اما در نهایت پتروشیمی به عنوان زیرمجموعه پالایشگاه شناخته می شود. ضمن این که نمی توان هیچکدام از این دو مرکز را نسبت به دیگری برتر شناخت. در همین راستا برای درک بهتر هر دو مجموعه نیاز به بررسی تفاوت های آن ها خواهید داشت و قطعا از این طریق می توانید مقایسه بهتری را انجام دهید.